Azərbaycan buğda ehtiyatını artırmaq üçün HƏRƏKƏTƏ KEÇDİ – İdxal artımının 3 əsas səbəbi

Rusiya-Ukrayna müharibəsinin ərzaq qıtlığı, bahalaşma ilə müşayiət olunacağı son günlər ən çox müzakirə olunan məsələdir. Çörəyin qiymətinin bahalaşacağı ilə bağlı da məlumatlar dolaşır. İddia olunur ki, çörəyin qiyməti 1 manatadək yüksələ bilər. Məlumatlara görə, bəzi çörək zavodlarına unun qiymətinin bahalaşacağı ilə bağlı xəbərdarlıqlar olunub. Bu məlumatlar əhalini də təşvişə salıb. Hətta bəziləri un tədarükünü öncədən görür və bunu artım olacağı ilə əlaqələndirirlər. Bəzi ekspertlərin fikrincə, insanların əvvəlcədən tədarük görməsi, piştaxtaların boşalmasına, qıtlığa, qiymət artımına səbəb olacaq.

Nəzərə alınsa ki, Rusiya dünyada taxıl ixrac edən ölkə kimi birinci yerdədir. Ukrayna ilə Rusiya müharibə apardığı dönəmdə Rusiyaya qarşı sanksiyalar tətbiq edilir. Bu sanksiyalardan sonra bu ölkə də bu il taxıl satışını dayandırdığını bildirib. Daha bir taxıl idxalçısı Ukraynanın dəniz hövzələrinə çıxışı əngəlləndiyi üçün dünya bazarında taxılın qiymətinin sıçrayışla qalxması mümkündür. Çörəyin qiymətinin nəinki 1, hətta 2 manata yüksələ biləcəyi haqda iddialar var. Ölkəmizdə çörəyin qiymətinin bahalaşacağı gözlənilirmi? Bunun qarşısını necə almaq olar?

Yeri gəlmişkən, bu ilin yanvar ayında ölkəmizdə ərzaqlıq buğdanın, unun və çörəyin qiyməti qalxmışdı. Antiinhisar və İstehlak Bazarına Nəzarət Dövlət Xidməti məlumatında qeyd edilib ki, topdansatış məntəqələrində hazırda unun 50 kiloqramlıq kisələrdə topdansatış qiyməti 35,2-35,9 manat təşkil edir. Xidmət eyni zamanda un istehsalçılarının topdansatış mərkəzləri və məntəqələri, topdansatış qiymətləri, habelə iş vaxtı və əlaqə nömrələrinə dair siyahını da yaymışdı. Dia.az xəbər verir ki, mövzunu iqtisadçı alim Vüsalə Əhmədova “Yeni Müsavat”a belə şərh edib: “Rusiya Federasiyası 2021-ci ilin fevral ayından yüksək ixrac rüsumları tətbiq etməyə başladı, bu səbəbdən də ölkəmizə idxal olunun ərzaq buğdasının qiyməti 2019-cu illə müqayisədə təxminən 58% bahalaşdı. Hazırda idxal qiymətləri və emal xərcləri nəzərə alınmaqla, 50 kiloqramlıq bir kisə unun topdansatış qiyməti - 35.9 manat, 500 qramlıq ənənəvi çörəyin pərakəndə satış qiyməti 50 qəpik, 650 qramlıq ənənəvi çörəyin pərakəndə satış qiyməti 65 qəpikdir. Azərbaycanın illik ümumi buğda idxalı 1.365,1 min ton təşkil edir, hansı ki, bunun 1.349,8 min tonu Rusiyanın, 14,9 min tonu Qazaxıstanın, 0,4 min tonu digər ölkələrin payına düşür. İdxalda Rusiyanın payı 98.88% təşkil edir, yaxın qonşu ölkələrin bu miqdarı qısa müddətdə əvəzləyə biləcəyi real görünmür. Çörəklə bağlı qısamüddətli qiymət artımı ehtimalı var. Hazırda Rusiya və Ukraynadan taxıl idxal edən bütün ölkələr alternativ bazar axtarışındadırlar. Düşünürəm ki, alternativ bazarlar kimi Asiya ölkələri, o cümlədən dünyanın ən iri buğda istehsalçılarından biri olan Pakistan gözdən keçirilə bilər. Dünyanın digər ən iri buğda istehsalçıları Çin, Hindistan, ABŞ, Kanada və Avstraliyadır ki, bu ölkələrdən yükdaşıma və logistika xərcləri yüksək olacaq. Belə olan halda, çörəyin qiymətində kəskin bahalaşma yaranmaması üçün hökumət subsidiyalar tətbiq etməlidir”.

Ekspert qeyd edib ki, Azərbaycanın digər ölkələrdən asılı vəziyyətə düşməməsi üçün qida təhlükəsizliyi, ən başlıcası isə taxıl təhlükəsizliyi təmin olunmalıdır: “Göründüyü kimi, ani geosiyasi dəyişikliklər gözlənməyən nəticələrə gətirib çıxara bilir. Ölkədə 600 min hektarlıq əkin sahəsində buğda əkilir, ancaq məhsuldarlıq çox aşağıdır. Dənli bitkilər üzrə məhsuldarlıq 31,8%-dir, buğda üzrə məhsuldarlıq 31,7%-dir. Qarşıya qoyulan əsas məsələ məhsuldarlığı yüksəltməklə daxili tələbatı 100% ödəmək olmalıdır”.

İqtisadi Resursların Öyrənilməsi Mərkəzinin sədri Ruslan Atakişiyev də “Yeni Müsavat”a mövzu ilə bağlı fikirlərini açıqlayıb: “Konkret tədbir görülməsə, qiymət artımı qaçılmaz olacaq. Rusiyadan taxıl ixracı dayandırılır, Ukraynanın özündə qida məhsullarına ehtiyac duyulur. Başqa ölkələrdən isə taxıl məhsullarının gətirilməsi baha başa gələcək. Sahibkar subyekti orada nə qazanırsa, istər-istəməz gətirdiyi malın üstünə rüsum pulunu qoyacaq. Bu da bahalaşmaya gətirib çıxa bilər. Ona görə də vergi, gömrük, xüsusən də subsidiyalaşma ilə bağlı qərar verilməlidir. Bu sahədə əlavə dəyər vergisindən azad olma var. Dövlət artım nisbətində müəssisələr üçün subsidiyalaşma həyata keçirsə, minimum qiymətə, yəni 65 qəpiyə satılan çörəyin qiymətinin artmasının qarşısını almaq olar. Təbii ki, burada ƏDV-dən azad olmalar var. Çünki onsuz da bazarda 2 manat-2 manat 50 qəpiyə çörəklər də var. Əhalinin daha çox hissəsi minimum qiymətə olan çörəyi alır. Ona görə düşünürəm ki, dövlət burada kompensasiya tədbirləri görsə, qiymət artımından qaçmaq olar. Çünki özəl sahibkarlıq subyektləri də bunları alırlar. Sahibkarlıq subyektlərinə qiyməti qaldırmaq demək mümkün olmayacaq. Həmin müəssisələrin özlərinin də xərcləri var, ona görə burada dövlət dəstəyi olmalıdır. Bizim gəlirlərimiz neft satışından artır. Bir halda ki, gəlirlərimiz artır, oradakı gəlirlər hesabına burada- əhalinin aşağı sosial təbəqəsi nəzərə alına bilər. Onsuz da başqa mallarda qiymət artımı müşahidə edilir. Adi şirniyyat məhsulları -şokolad, konfetin qiyməti 30-40 faiz bahalaşıb. Amma bu sosial təbəqənin minimum istehlak səbətinə daxil olan qida məhsulları var. Bununla bağlı Nazirlər Kabinetinin qərarı var. 30-a yaxın məhsul növü var ki, onun ölkədən çıxarılması ilə bağlı tələblər qoyulub. O da istər-istəməz qiymət qalxmasına hədəflənir. Oradakı məhsulların daxili bazarda tam şəkildə ödəmə qabiliyyəti azdırsa, yenidən idxala ehtiyacı varsa, qiymət artımı yaranırsa, burada artıq müəyyən xərclərdə sahibkarlıq subyektlərinə dəstək verilməlidir. Necə ki, pandemiya dövründə sahibkarlıq subyektlərinin işçilərinə əmək haqlarında köməklik edildi, yenə də həmin məhsulu almağa, daşımağa görə müxtəlif subsidiyalar edilməlidir”.

Zamantv.az