“Şuşada həmişə anam üçün bənövşə toplayardım...”

“Ermənilər o şəhərdə yaxşı, yersiz problemlər olmadan yaşayırdılar...”


12  may 2018-ci ildə Azərbaycanın ilk Prezidenti Ayaz Mütəllibovun 80 illik yubileyi tamamlanır. Bu münasibətlə Moderator.az-ın rus versiyasının əməkdaşı  tarixin çox mürəkkəb və ziddiyyətli bir dövründə Azərbaycanın müstəqil dövlətçiliyinin formalaşmasında vacib rol oynamış bu dövlət xadimindən  geniş müsahibə götürüb. 

Eks-prezidentin həyatının bütün əsas mərhələlərini əhatə edən  müsahibədə Azərbaycanın sabiq rəhbərinin tərcümeyi-halının gözlənilməz məqamları üzə çıxır. Məsələn, məlum olur ki, nə vaxtsa sovet dövründə Ayaz Mütəllibov 5 il ərzində hazırda erməni işğalı altında olan Şuşa şəhərində yaşayıb...

“Bolşeviklər hakimiyyətə gələndə babamın bütün malını-mülkünü əlindən alıb...”

Moderator.az Azərbaycanın ilk prezidenti ilə yubiley müsahibəsinin birinci hissəsinin ən maraqlı məqamlarının tərcüməsini təqdim edir ...

(Müsahibəni rus dilində oxumaq üçün bu linkə baxın: moderator.az/ru/news/118243.html

- Azərbaycanın ilk prezidenti Ayaz Mütəllibov ömrünün 8-ci onilliyinin sonlarında bu dünyada keçirdiyi həyatını necə dəyərləndirir?

- Deyə bilərəm ki, mən özlərini dövlət adamları adlandıran digər həmyaşıdlarım kimi çox maraqlı bir tale yaşamışam...  Biz bütün həyatımızı əhatə edən bir dövlətə xidmət edirdik. Bizim şəxsi həyatımız ictimai həyatın bir törəməsi idi... Biz səylərimizin, işlərimizin yüksək qiymətləndiriləcəyini  bilərək bir karyera qururduq. Və  həyatını dövlət fəaliyyətinə həsr edən insanlara edilən  hörmət hər şeyi ödəyirdi. Bu mənada mənim əmək həyatımın çox maraqlı, çox zəngin olduğunu söyləmək istəyirəm. Əgər mənə  “həyatınızı təkrar yaşamaq istərdinizmi” sualını versələr, deyərəm ki, yox... Çünki mən axtarışda olduğum, keçdiyim  bu yolda istədiyimi ala bildim... Taleyin hökmü ilə Vətənimdən uzaqda yaşamağa məhkum olanadək... Bu, artıq həyatımın başqa bir parçasıdır... ...

- Bəs erkən  uşaqlıq dövründən hansı epizodlar yaddaşınıza həkk olunub?

- Bu barədə  hələ çap edilməmiş memuarlarımda  geniş şəkildə yazmışam.... Və  ondan başlamışam ki, tez-tez uşaqlıq yaddaşımda od püskürən, alovlanan nəhəng bir evə bənzəyən mənzərə canlanır ... Bir neçə il sonra, bir az böyüdükdə  anladım k, bu, valideynlərimizlə birlikdə Bakıya qayıtdığımız, paravozu odlu tüstü verən qatar olub...  Və həmin qatarda  biz Dağlıq Qarabağdan, Şuşadan qayıdanda yolçu olmuşduq ... Səhv etmirəmsə, 7 il Dağlıq Qarabağda yaşadıq; Şuşa və Xankəndində... Xatirələrimdə də yazıram: Qarabağda, Şuşada yaşadığım illər mənim həyatımın təbiətlə təkbətək  keçən  ən gözəl illəri olub... Və hər dəfə etiraf edirəm, həmişə deyirəm:  mənim üçün Qarabağda, Şuşadakı kimi  gözəl yerlər dünyanın heç bir yerində  yoxdur. Bu cür yerlər olsalar da  belə ... 


- Səhv etmirəmsə, atanız cərrah işləyib?

- Bəli. Böyük Vətən müharibəsi başlayan kimi atam ilk çağırışda  Kerç cəbhəsinə aparılıb. Lakin bir müddət sonra ciddi qaraciyər xəstəliyi səbəbindən tərxis olunub. Bundan sonra bir evakuasiya hospitalında hərbi cərrah olaraq çalışıb ...

- Həmin hospital harada idi, xatırlamırsınız ki?

- Təəssüf ki, xatırlamıram. Ancaq bir dəfə anamın məni atamın iş yerinə aparmasını yaxşı xatırlayıram. Hətta o da yadımdadır ki, xəstəxana palatasında müalicə olunan əsgərlərdən biri  məni çağırdı və cibindən bir parça şəkər çıxarıb mənə verdi...

-  Şuşada, Xankəndində də atanız cərrah işləyirdi?

- Bəli.

- Ailədə neçə uşaq idiniz?

-Üç: mən, bacım və kiçik qardaşım ... Yaşca böyük mən idim ...

- Ananızı necə xatırlayırsınız, Ayaz müəllim?

- Anamın obrazını çox yaxşı xatırlayıram ... Onu çox istəyirdim ... Və  o da mənə çox diqqət göstərirdi ... Anam bənövşə çiçəyini çox sevirdi. Şuşada yaşayarkən həmişə anam üçün bənövşə və digər çiçəklər toplayırdım ... Bahar vaxtı gül-çiçəklərlə bəzənmiş Qarabağ torpağı bir xalıya  bənzəyirdi ...
Anam Azərbaycanda doğulsa da, rusdilli idi... Tale belə gətirmişdi... Anam da, atam da Şamaxı şəhərinın Sarıtorpaq məhəlləsində dünyaya göz açıblar .... Ancaq ana xətti ilə  valideynlərim uzun illər  Rusiyada - Krasnodarda yaşayıb tərbiyə olunublar. Və onların orada yaşamasının  səbəbi 1902-ci ilin dəhşətli Şamaxı zəlzələsi olub.  Ana babam  Qəni Əkbəroğlu 20-ci əsrin əvvəllərində ortabab bir iş adamı kimi çalışıb.  Zəlzələdən sonra o, Krasnodar şəhərinə yerləşərək  bağçılıq, tərəvəzçiliklə məşğul olub. Babamın böyük bir evi, malikanəsi var imiş. Bütün dayı və xalalarım orada doğulub və təlim-tərbiyə alıb. Hamısı da ali təhsilə yiyələnib və çox ziyalı insanlar olublar... Amma bolşeviklər hakimiyyətə gəldikdən sonra babamın bütün mal və əmlakını əlindən alıblar ...
Atam Azərbaycan ədəbi dilini çox yaxşı bilir, ədəbiyyatı və klassiklərimizi çox sevirdi. Bəzən hətta azərbaycanlı şairlərin şeirlərini əzbərdən söyləyirdi. El dilində desək, sinədəftər idi... 
Anam isə  Avropa ədəbiyyatını da çox sevirdi. Boş vaxtlarında o, yalnız mütaliə edirdi. Anam məni də mütaliəyə, yaradıcı düşüncəyə vərdiş etdirdi. Buna görə də həyatımda ilk dəfə bir ağır mənəvi böhran vəziyyətinə düşdükdə və  məşğul olmağa bir iş tapmadıqda masa arxasına keçərək xatirələrimi yazmağa başladım... 

- Ayaz müəllim,  deməli, ötən əsrin 40-cı illərinin Şuşasını uşaq yaddaşınızla yaxşı xatırlayırsınız? ..

- Bəli.  Şuşanın, yazını da qışını da yaxşı xatırlayıram ... Axşam örüşlərdən geri qayıdan qoyun sürüləri, mal naxırları bu saat da gözümün önündədir... Hər bir qoyun, yaxud inək də öz həyətinə girirdi. Uşaq olduğumdan heyvanların öz həyətlərini necə tanıdığına təəccüblənirdim ...

- Şuşada qonşuluğunuzda ermənilər də yaşayırdı?

- Bəli. Özü də yadımdadır ki, ermənilər Şuşada yaxşı, hansısa yersiz problem olmadan yaşayırdılar...

(Davamı var)
Söhbətləşdi: Sultan Laçın

Zamantv.az